Το τεστ Παπανικολάου είναι η πιο γνωστή προληπτική εξέταση που πρέπει απαραιτήτως να κάνει μια γυναίκα.
Η εξέταση αυτή πρέπει να γίνεται μια φορά το χρόνο σε κάθε γυναίκα που έχει ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις.
Επειδή συνήθως συνοδεύεται από την κλινική εκτίμηση της γυναίκας και τον υπερηχογραφικό της έλεγχο, με το τεστ Παπανικολάου η γυναίκα ολοκληρώνει τον ετήσιο γυναικολογικό της έλεγχο.
Όταν η γυναίκα προσέρχεται για την εξέταση δε θα πρέπει να έχει περίοδο ή οποιαδήποτε άλλη αιμορραγία, να μην έχει επαφές τις δύο προηγούμενες ημέρες, να μην έχει κάνει κάποια κολπική πλύση την προηγούμενη ημέρα καθώς και να μην έχει χρησιμοποιήσει κάποιο κολπικό υπόθετο ή κρέμα. Επειδή συνήθως παράλληλα με το τεστ , γίνεται ο έλεγχος των έσω γεννητικών οργάνων με υπέρηχο, και του μαστού με τη ψηλάφηση ,ενδεδειγμένες ημέρες πραγματοποίησης του τεστ είναι λίγο μετά την περίοδο ,χωρίς αυτό να είναι απόλυτο.
Με το τεστ Παπανικολάου ελέγχονται οι προκαρκινικές και καρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο. Η σωστή λήψη του υλικού μπορεί να οδηγήσει σε ανίχνευση καρκίνου στον τράχηλο σε ποσοστό 95%. Το τεστ μπορεί επίσης να βοηθήσει σε ανίχνευση ενδομητρικών ανωμαλιών όπως πολύποδες , υπερπλασία του ενδομητρίου και καρκίνο σε πολύ μικρότερο όμως ποσοστό , περίπου στο 50%. Πέρα από τον κύριο σκοπό της η συγκεκριμένη εξέταση είναι δυνατόν να δώσει ενδείξεις και για άλλες παθήσεις όπως είναι λοιμώξεις από τον ιό των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων(HPV), λοιμώξεις από τον ιό του έρπητα (HSV),λοιμώξεις από τριχομονάδες και ακτινομύκητες.
Η λήψη του κυτταρολογικού υλικού για την πραγματοποίηση της εξέτασης γίνεται στο χώρο του ιατρείου, όπου με ένα κολποδιαστολέα επισκοπείται ο κόλπος και ο τράχηλος και στη συνέχεια με χρήση ειδικής σπάτουλας συλλέγεται το δείγμα το οποίο τοποθετείται σε πλάκες μονιμοποιείται και αποστέλλεται στον κυτταρολόγο για μελέτη. Τελευταία χρησιμοποιείται και η μέθοδος της υγρής κυτταρολογίας (ThinPrep), όπου το υλικό συλλέγεται σε μπουκαλάκια με υγρό. Με τη μέθοδο αυτή δε φαίνεται να υπάρχει κάποια διαφορά με το συμβατικό τεστ, όσον αφορά τα αποτελέσματα , δίνει όμως τη δυνατότητα αν χρειάζεται να γίνει έλεγχος για την παρουσία του HPV.
Το τεστ Παπανικολάου είναι καθαρά και μόνο μια προληπτική εξέταση. Το θετικά αποτελέσματα αποτελούν ένδειξη για περαιτέρω διερεύνηση με άλλες τεχνικές όπως είναι η κολποσκόπηση, η λήψη βιοψιών από τον τράχηλο και τον ενδοτράχηλο,η βιοψία ενδομητρίου. Ακριβώς λοιπόν επειδή είναι μια εξέταση με την οποία μπορούν να προληφθούν άσχημες καταστάσεις , η γυναίκα το οφείλει στον εαυτό της να είναι συνεπής ως προς την τακτικότητα πραγματοποίησης της εξέτασης.